پيشينه تاريخي
از اواسط دههي1980، "الكتروفرمينگ Electroforming" در صنعت جواهرسازي از اهميت ويژهاي برخوردار شد. تا پيش از آن، اين روش توليد، شناخته شده بود اما بنا به دلايل زير مورد استفاده قرار نميگرفت:
• از آنجاييكه سفارشات ساخت در صنعت طلا و جواهر بالا بود، تكنولوژيهاي جديد با استقبال مواجه نميشوند.
• امكان تحقق طرحهاي جديد به كمك الكتروفرمينگ به دليل ثبات قيمت طلا، نيازي براي بهكارگيري تكنولوژيهاي جديد به منظور صرفهجويي در مصرف اين فلز گرانبها وجود نداشت.
• تعداد محدودي از شركتهاي عرضهكنندهي ماشينآلات وجود داشتند كه به طورهمزمان قادر به عرضهي تركيبات و فرايندهاي مورد نياز براي ساخت جواهرات سبك وزن بودند، در نتيجه روند انتقال اطلاعات به توليدكنندگان جواهرات به كندي صورت گرفت.
• اغلب افراد، الكتروفرمينگ را شيوهاي جايگزين براي استامپينگ و پرس ورقههاي طلا تصور ميكردند به همين دليل موقعيتهاي طراحي جديد كه الكتروفرمينگ در اين صنعت ميتوانست پديد آورد، چندان شناخته نشد و مورد استفاده قرار نگرفت.
نوسان قيمت طلا در سالهاي 1980 و 1981، بازار طلا را دچار ترديد كرد. طي مدتي كوتاه تقاضا براي آن دسته از روشهاي توليد كه امكان صرفهجويي در مصرف اين فلز گرانبها را فراهم ميكرد به گونهاي چشمگير افزايش يافت و منجر به روي آوردن به سمت فلزهاي جايگزين نظير آلياژهاي پالاديوم يا تيتانيوم و توليد جواهرات سبك وزن و به نوبهي خود موجب افزايش تقاضا براي جواهرات سبك وزن ساخته شده به روش الكتروفرمينگ شد.
با آشنايي عرضهكنندگان ماشينآلات و تركيبات شيميايي با روش الكتروفرمينگ، ارتباط تنگاتنگي ميان شركتهاي تخصصي و طراحان و توليدكنندگان جواهر پديد آمد. از آغاز دههي 1990، الكتروفرمينگ در توليد جواهرات به طور رسمي به رسميت شناخته شد.
روشهاي توليد
امروزه چهار روش اصلي توليد طلا و جواهر وجود دارد(تصوير 1)
• طلاسازي دستي با بهرهگيري از مهارتهاي سنتي
• ريختهگري(موم گمشده)
• پرسكاري (استامپينگ)
• الكتروفرمينگ
بيش از 50 درصد از كل جواهرات توليد شده، جواهرات سبك وزن ميباشند كه ساخت آنها تنها از طريق روشهاي پرسكاري و الكتروفرمينگ امكانپذير ميباشد. سهولت كاربرد قطعاتي نظير گوشواره يا گلسينه ازيك سو و از سوي ديگر قيمت مناسب، از جمله مزاياي جواهرات سبك وزن هستند زيرا به دليل تو خالي بودن، در مصرف اين فلز گرانبها صرفهجويي ميشود و به طبع قيمت آن نيز كاهش مييابد.
توليد جواهرات سبك وزن و توخالي
1) توليد جواهرات سبك وزن به روش پرسكاري
جواهرات ساخته شده به روش پرسكاري، بيشترين سهم جواهرات موجود در بازار را تشكيل ميدهند، اما به دليل محدوديتهاي عملكردي، تنها طرحهاي ساده را ميتوان به كمك اين روش ساخت. به منظور كاهش هزينههاي ساخت جواهرات پرسي، توليد آنها به طور معمول به صورت انبوه و با استفاده از طلاي عيار پايين نظير8،9و14 عيار صورت ميگيرد. اما از آنجاييكه ساخت جواهرات سبك، هزينهي بالاي ابزار و ماشينآلات را در بردارد، يك ابزار خاص ميبايستي صرفنظر از تيراژ توليد داراي قابليت ساخت طرحهاي متفاوت باشد.
2)توليد جواهرات سبك وزن به روش الكتروفرمينگ
الكتروفرمينگ جديدترين تكنولوژي توليد جواهرات به شمار ميآيد. بر خلاف پرسكاري، اين روش داراي قابليت توليد طرحهاي پيچيده و سبك وزن بدون متحمل شده هزينهي ابزار ماشين آلات بالا ميباشد.
نمونههاي كاربردي الكتروفرمينگ فلزات گرانبها
امروزه الكتروفرمينگ بيشتر به منظور توليد جواهرات و مجسمههاي تزييني سبك وزن مورد استفاده قرار ميگيرد. همچنين امكان الكتروفرمينگ كردن اشياء طبيعي نيز وجود دارد(تصاوير 8و4) تنوع طرحهاي قابل اجرا به كمك الكتروفرمينگ را ميتوان در گوشواره، آويز، گلسينه زنجير، النگوهاي موجود در تصاوير 9 تا 17 مشاهده كرد.
3)تركيب الكتروفرمينگ با ديگر روشهاي توليد جواهرات
به منظور استفاده بهينه از طرح و ايدههاي خلاقانهي طراحان، اكثر اوقات الكتروفرمينگ با ديگر روشها تركيب ميشود. براي دستيابي به اين هدف تركيبي از پرسكاري، ريختهگري و الكتروفرمينگ مناسبترين كار است. استفاده از سنگهاي رنگي، مرجان و مرواريد يا ميناكاري، زمينههاي جديدي را در الكتروفرمينگ پديد آورده است. (تصوير 18)
در ادامه شش مفهوم در خصوص كاربرد خلاقانهي تكنولوژي الكتروفرمينگ مورد بررسي قرار ميگيرد. در آغاز هزارهي دوم رويكردي حائز اهميت در تمامي زمينههاي صنعتي رخ داد و محصولات پيشرفتهي صنعتي و نيمه صنعتي پديد آمدند كه هرگز در طول تاريخ مشاهده نشده بودند. شيوهي زندگي مردم كل جهان در عصر ارتباطات پر سرعت به شدت در حال تحول است، اين در حالي است كه سطح آگاهي در خصوص كيفيت و تحقيقات در تمامي زمينهها، از تفريحات تا حمل و نقل، بهداشت و ارتباطات به طور مداوم در حال افزايش است. تمامي ما از تنوع مواد جديد مورد استفاده در لوازم خانگي، اشكال خلاقانه و فضايي اتومبيلها، منسوجات جديد مورد استفاده در لباس و كفشها و همچنين ابزارهاي ارتباطي آگاهي داريم.
پيروي از پروژههاي استراتژيك درخصوص توسعهي محصولات جديد بيش از گذشته حياتي است. تجزيه و تحليل جنبههاي مالي، فني و طراحي مرتبط با محصول و استفاده بهينه از منابع، موجب ميشود كه توانايي پاسخگويي صحيح به نيازهاي مشتريان و ارتقاي سطح كيفي صنايع در فرهنگهاي جديد را داشته باشيم. براي تمامي مشتريان جوامع متفاوت، خلاقيت و طراحي عناصر تعيينكنندهاي در خريد جواهر ميباشند.
احياي مجدد جايگاه جواهرات الكتروفرمينگ
در زمينهي جواهرات نفيس، الكتروفرمينگ تكنولوژيي به شمار ميآيد كه به همراه استراتژي بازاريابي صحيح و مفاهيم طراحي، امكان افزايش خلاقيت در اين بخش را فراهم ميآورد. با گذشت 10 سال از معرفي اين تكنولوژي به عنوان روشي كارآمد در توليد جواهرات و لوازم جانبي در مقياس وسيع، هم اكنون موفقيت آن از نقطهنظر توليد و بازرگاني به اثبات رسيده است. اما اين سطح چندان هم رضايتبخش نيست، زيرا تكنولوژي همواره يكي از كارآمدترين ابزارها به منظور برقراري هماهنگي ايدهآل ميان خلاقيت و نوآوري با قيمت مناسب به شمار ميآيد.
بازارهاي بينالمللي و ظهور سبكهاي جديد
با تحليل مختصر نوع جواهرات در بازارهاي بينالمللي به شش جنبهي الكتروفرمينگ ميپردازيم كه ميبايستي در صنعت طلا و جواهر مورد بررسي قرار گيرند. در تصوير شماره 21 يك نمودار وجود دارد كه چگونگي سير تكامل سبك جواهرات را در تاريخ و جوامع متفاوت نشان ميدهد: حركت از سبك روستايي به شهري و از سنتي به نوين ميباشد. سنتيترين سلايق در مناطق روستايي به چشم ميخورند كه بيشتر به شكل جواهرات بومي و دستساز ميباشند.
جمعيتهاي جوان ساكن در مناطق نزديك به شهر(تحت تاثير آداب و رسوم سنتي خانواده) با نفوذ مد غربي مواجه هستند و از سبك "سنتي" پيروي ميكنند. اين گروه از مشتريان به طور معمول از جواهراتي با ارزش افزودهي پايين و اشكال مشابه استفاده ميكنند كه اغلب كپي برداري از ماركهاي مشهور نام هستند.
محصولات پيچيده كه بر اساس استانداردهاي كيفي بالا در زمينهي طراحي و ساخت به روشهاي صنعتي و نيمه صنعتي ساخته شدهاند، اغلب بر مبناي اعتبار توليدكننده طي ساليان متمادي استوار است. اين قبيل محصولات آن طور كه انتظار ميرود مشابه سليقهي كلاسيك بخشهاي "شهري" و "سنتي" است.
"جواهرات هنري" به عنوان گوياترين تجلي سبكهاي "پيشرو" به طور معمول به جمعيتهاي جوان ساكن شهرها اختصاص دارند. اين قبيل جواهرات به طور عمده به صورت دستي ساخته ميشوند و تلفيقي از جايگزيني مواد جديد و بازگشت به ارزشهاي جوامع روستايي و قبيلهاي ميباشد.
امروزه اين مراحل تكامل سبك را اغلب ميتوان در يك زمان و در يك مكان مشاهده كرد كه به شدت بر يكديگر تاثير ميگذارند. درحقيقت، تاثير فرهنگهاي متفاوت بر يكديگر به دنبال فرايند جهاني شدن اقتصادهاي جهان، سريعتر و آسانتر شده است.
در حال حاضر جواهرات ساخته شده به روش الكتروفرمينگ بيشتر مطابق با سليقههاي قديمي مشتريان شهري مربوط به بازارهاي اشباع شده (اروپا و امريكا) ميباشند. هنوز طرحهاي بيشماري وجود دارند كه ميتوان آنها را به كمك الكتروفرمينگ اجرا و به بازار كشورهاي در حال توسعه عرضه كرد. بازار اين كشورها داراي جمعيت جوان پويا و طالب طرحهاي بديع ميباشد. همانطور كه اشاره شد، در صورت بهرهگيري از طرحهاي مناسب، تكنولوژي الكتروفرمينگ داراي توان بالقوه در عرضهي گسترهي وسيعي از محصولات جديد است كه ميتواند توجه همگان را به خود معطوف كند. الكتروفرمينگ، توليد محصولات به روش شيميايي است كه با روشهاي توليد مكانيكي(نظير استامپينگ يا ريختهگري) تفاوت بسياري دارد و به قطعات توليد شده ويژگيهاي منحصر به فرد يا كيفيت متمايز ميدهد.
اشكال سه بعدي و بافته شده
از هنگام ابداع الكتروفرمينگ، اشكال سبك وزن سه بعدي و مشبك به ميزان زياد در توليد جواهرات مورد استفاده قرار گرفتند. برخي توليدكنندگان از اين روش به طور عمده به منظور توليد گوشواره، گلسينه و آويز استفاده ميكنند. طراحيهاي جديد را ميبايست بر اساس اصول علم طراحي ماشينآلات انجام داد.
تركيب روشهاي توليد
به منظور بخشيدن استحكام و دوام بيشتر و همچنين قابليت تغيير سايز در انگشتر، گردنبند و النگو، بهترين روش، تركيب الكتروفرمينگ با ريختهگري ميباشد. همواره هنگام طراحي اين قطعات ميبايستي به خاطر داشت كه مونتاژ ساده به كمك تعداد كمي نقطه لحيمكاري، روش مناسبي به منظور دستيابي به بهترين كيفيت ميباشد. استفاده تركيبي از دو روش ريختهگري و الكتروفرمينگ، امكان نصب هرگونه سنگ گرانبها را بدون هيچگونه محدوديتي در رنگ و قيمت را به ما ميدهد به علاوه درخشش قطعات الكتروفرمينگ بر جلوهي اين سنگها ميافزايد.
وزن/ سايز- كيفيت/ قيمت
به كمك جواهرات ساخته شده به روش الكتروفرمينگ رابطهاي جديد ميان وزن و اندازه به وجود آمده است -وزن بسيار پايين با اندازهي بزرگ- بسياري از مشتريان مجذوب زيبايي، درخشش و قيمت مناسب اين قبيل جواهرات به خصوص گوشوارهها ميشوند. با اين حال، هنوز افراد زيادي وجود دارند كه درخشش زياد را نشانهاي از كيفيت بالا نميدانند، به خصوص در بازارهايي كه آگاهي در خصوص ارزش ذاتي فلزات گرانبها بسيار بالاست. اين به آن معناست كه برخي اوقات بايد پارامترهاي وزن و اندازه را رعايت كرد و از توقعات مشتريان احتمالي پيروي كرد.
بهتر است براي مشتريان، بيشتر پيرامون كيفيت طراحي و توليد محصولات صحبت و توجه كمتري به قيمت بر مبناي وزن كرد، اما از آنجاييكه اين موضوع در بسياري از بازارها بسيار پيچيده به نظر ميرسد، بايد به خاطر داشت كه عرضهي طرحهايي كه در آن اندازه و وزن رابطهي معقولي دارند بسيار حائز اهميت ميباشد. براي اين كار ميبايستي حجم قطعهكارها را كاهش يا قطر ديوارهي آن را افزايش داد و يا اين كه از قطعات ريختهگري شده در تركيب با جواهرات الكتروفرمينگ شده، استفاده كرد. اين مفهوم در سالهاي آينده بيشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت.
پرداخت سطوح
علاوه بر روشهاي معمول پرداخت سطح، نظير سندبلاست، برش الماس گون، جلا پرداخت و پرداخت مات، ميتوان ديگر روشهاي پرداخت را حين فرايند الكتروفرمينگ بر روي قطعه كار اجرا كرد. به همگان توصيه ميشود كه در خصوص روشهاي بسيار جالب پرداخت، تحقيق كنند كه به كمك اين روش ميتوان بر روي جواهرات پياده كرد.
پرداخت يكي از مولفههاي مهم خلاقيت و ابداع براي مجموعه جواهرات آينده به شمار ميآيد. در حقيقت، اين موضوع هنگام طراحي براي افرادي كه به جواهرات پيچيده و پركار علاقهمند هستند ميبايستي مورد توجه قرار گيرد به خصوص در بازارهاي مصرفي بزرگ نظير هند و كشورهاي عربي. لازم به ذكر است هنگاميكه اين افراد براي خريد به ديگر كشورها نظير انگليس يا ايالات متحده ميروند، فرهنگ خريد را در اين مناطق تحت تاثير قرار ميدهند. در حال حاضر مدلهايي كه بر روي سطح پياده ميشود بيش از پيش در اروپا و امريكا مورد توجه قرار گرفتهاند، اين در حالي است كه جواهرات دست ساز به قسمت سبكهاي "باروك barroque" و پركار بازگشتهاند.
تركيب مواد ديگر
در صورتيكه گروه هدف جمعيت جوان و خواهان طرحهاي جديد ساكن در شهرها باشند، ميتوان روش الكتروفرمينگ را با مواد جايگزين نظير سلولوييد، پلكسيگلاس(خانوادهاي از پلاستيكهاي رزين به ويژه از نوع نورگذران)، پارچه و مواد بازيافت شده، تركيب كرد.
مفهوم "رشد طبيعي"
يكي ديگر از زمينههاي تحقيق، مفهوم "رشد طبيعي" است كه با جريان رو به رشد و سريع بيوتكنولوژي درارتباط ميباشد و بين فرايندهاي طبيعي زندگي با تكنولوژيهاي جديد استفاده از مواد پيشرفته در "اشياء هوشمند" پيوند برقرار ميكند.
طي مرحلهي گالوانيك(عبور جريان الكتريسته)، فلز گرانبها بر روي "هسته" (مدل موم) بر اساس قوانين خاص شيميايي ذخيره ميشود. در مورد طرحهاي مشبك و سيمي اين امكان وجود دارد كه پس از الكتروفرمينگ سطحي نامسطح به دست ميآيد. برخي متخصصان بر اين باورند كه از اين ويژگي استثنايي ميبايستي در توليد جواهرات متفاوت استفاده كرد. اين "رشد طبيعي" براي اولين بار اين امكان را فراهم ميسازد كه به توليد جواهرات تجاري بپردازيم كه هر قطعهي آن به صورت سنتي و با ويژگيها منحصر ساخته شده است. هر قطعه با حفظ كيفيت، متناسب با بالاترين استانداردها، داراي ويژگيهاي منحصر به فردي است كه ميتوان در قطعات دست ساز مشاهده كرد.
همانطور كه گفته شد، اين مفهوم(رشد طبيعي) داراي توان بالقوهي بالا، به خصوص در جوامع مصرفي كشورهاي پيشرفته ميباشد كه مشتريان به دنبال جواهرات انحصاري هستند و استفاده از جواهرات لوكس تنها مختص ثروتمندان و اشخاص مشهور نميباشد.